Gmina Gręboszów
Pogoda w Gminie Gręboszów
Friday
29 marca
temperatura: 8°C
wiatr: 18,4 km/h
opady: 0,0 mm

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie ludzi

Badania prowadzone od lat w wielu miejscach na świecie pokazują istnienie związków pomiędzy ekspozycją na zanieczyszczenia powietrza, a występowaniem różnych efektów zdrowotnych. Szczególnie podatne na wpływ zanieczyszczeń są dzieci (w tym także w okresie życia płodowego), osoby z istniejącymi chorobami układu krążenia i układu oddechowego, z cukrzycą, otyłością, a także osoby o niskim statusie socjoekonomicznym i ludzie starsi. Ekspozycja na zanieczyszczenia powietrza wiąże się ze zwiększoną umieralnością i skróceniem oczekiwanej długości życia, nawet przy stosunkowo niskich stężeniach zanieczyszczeń. Problem ten jest szczególnie istotny w naszym kraju, jako że jak już wspominaliśmy, Polska (obok Bułgarii) ma najbardziej zanieczyszczone powietrze wśród wszystkich krajów członkowskich Unii Europejskiej.

Grafika pokazująca główne skutki zdrowotne:

 

files/pliki/aktualnosci/2019/11listopad/Wplyw zanieczyszczen powietrza na zdrowie ludzi/Wplyw zanieczyszczen powietrza na zdrowie ludzi.jpg

 

Ekspozycja prenatalna i postnatalna

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie i życie ludzkie zaznacza się praktycznie od momentu poczęcia. Ekspozycja prenatalna (czyli narażenie na różne szkodliwe czynniki w okresie życia płodowego) jest szczególnie niebezpieczna, gdyż rozwijający się płód jest bardzo wrażliwy na wpływ toksycznych substancji obecnych w środowisku, w tym pyłu zawieszonego oraz wchodzących w jego skład związków z grupy WWA. Wiadomo też, że drobne cząstki pyłu zawieszonego mogą przenikać przez barierę łożyskowo-naczyniową.

Badania prowadzone w wielu miejscach na świecie, w tym w Polsce, pokazują, że narażenie ciężarnych na zanieczyszczenia powietrza może być jednym z czynników zwiększających m.in. ryzyko wewnątrzmacicznego obumarcia płodu, wcześniactwa czy niskiej wagi urodzeniowej noworodków. Niska waga urodzeniowa i wcześniactwo mogą z kolei rzutować na zdrowie człowieka w ciągu całego życia, zwiększając prawdopodobieństwo wystąpienia różnych zaburzeń i problemów zdrowotnych.

Ekspozycja prenatalna na zanieczyszczenia powietrza przekłada się też na gorszy rozwój i funkcjonowanie w późniejszym wieku zarówno układu nerwowego, jak i układu oddechowego.
W najbardziej zanieczyszczonych rejonach Polski wpływ ten jest porównywalny ilościowo do palenia przez ciężarną matkę kilku (nawet 10) papierosów dziennie.

Badania prowadzone od początku obecnego stulecia w Krakowie pokazały, że dzieci narażone w okresie prenatalnym na wysokie stężenia zanieczyszczeń miały w wieku pięciu lat iloraz inteligencji (IQ) niższy średnio o 3,8 pkt. niż dzieci z mniej narażonej grupy. Co ważne, utrata 3,8 punktów w skali IQ nie odnosi się do hipotetycznej grupy kontrolnej, żyjącej w idealnie czystym środowisku i zupełnie nienarażonej na związki z grupy WWA, lub narażonej jedynie w bardzo nieznacznym stopniu (grupy takiej zresztą nie dałoby się w Polsce łatwo znaleźć, zwłaszcza w Małopolsce czy na Śląsku), tylko do grupy „mniej narażonej”, w której i tak zdarzały się narażenie na wysokie stężenia WWA. Zatem związany z zanieczyszczeniem środowiska całkowity ubytek inteligencji wśród krakowskich dzieci jest zapewne wyższy niż te 3,8 pkt. IQ. W dodatku, na znacznych obszarach naszego kraju stężenia WWA są porównywalne lub wyższe niż w Krakowie, a zatem najprawdopodobniej także i opisany powyżej wpływ ekspozycji prenatalnej na rozwój układu nerwowego jest podobny lub jeszcze silniejszy.

Badane w Krakowie dzieci z bardziej narażonej grupy miały też w wieku 5 lat niższe wartości całkowitej objętości wydechowej płuc (średnio o ok. 100 ml) i znacznie częściej niż dzieci z mniej narażonej grupy zapadały na infekcje dróg oddechowych.

Do podobnych wniosków prowadzą badania prowadzone w innych miejscach na świecie, m. in. w USA. Wyniki prowadzonych równolegle z krakowskimi badań w Nowym Jorku potwierdzają negatywny wpływ prenatalnej ekspozycji na WWA na inteligencję, i, ogólniej, na rozwój psychomotoryczny dziecka. Wykazano m.in. związek między wyższym narażeniem ciężarnych matek na WWA, a deficytami koncentracji i uwagi oraz zwiększoną nadpobudliwością, trudnościami z kontrolą emocji oraz gorszymi kompetencjami społecznymi u ich dzieci.

Negatywny wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie ludzkie nie kończy się oczywiście po urodzeniu. Zarówno w przypadku dzieci, młodzieży, jak i osób dorosłych, narażenie na zanieczyszczenia pyłowe i gazowe (dwutlenek azotu, ozon, dwutlenek siarki, tlenek węgla) wiąże się z występowaniem całego spektrum chorób i dolegliwości. Docierające do dolnych partii płuc cząstki pyłu zawieszonego mogą tam wywoływać stres oksydacyjny, a w konsekwencji stan zapalny, który wpływa także na układ krążenia. Najdrobniejsze cząstki pyłu przenikają do krwiobiegu i tą drogą docierają do różnych organów, w tym do mózgu, zakłócając jego prawidłowe funkcjonowanie.

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na centralny układ nerwowy

Pokazano, że obecność najdrobniejszych cząstek pyłu zawieszonego (ang. ultrafine particles, czyli cząstki o średnicy poniżej 0.1 µm) w tkance mózgowej może prowadzić do różnorodnych zmian o charakterze degeneracyjnym oraz do przewlekłego stanu zapalnego, który z kolei może przyczyniać się do powstawania chorób neurodegeneracyjnych takich jak choroba Alzheimera.

Dlatego nie powinno dziwić, że obserwuje się wyraźną korelację pomiędzy wynikami dzieci i młodzieży szkolnej w nauce i różnego rodzaju testach psychometrycznych, a stężeniami zanieczyszczeń powietrza w okolicy szkoły lub miejsca zamieszkania badanych.

Zanieczyszczenia powietrza mogą także wywierać negatywny wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego u osób dorosłych, m. in. zwiększając częstość występowania zaburzeń o charakterze depresyjnym, częstość podejmowania prób samobójczych, nasilając poziom depresji i niepokoju, a nawet podwyższając ryzyko popełnienia przestępstw z użyciem przemocy.

Z kolei u osób w podeszłym wieku, długoletnia podwyższona ekspozycja na pył zawieszony nasila i przyspiesza proces starzenia się układu nerwowego, a w konsekwencji pogłębia upośledzenie zdolności poznawczych i sprawności umysłowej, może też nasilać objawy depresji. Pogorszenie sprawności intelektualnej osób starszych wiąże się w oczywisty sposób ze zmniejszeniem lub utratą ich samodzielności, większą liczbą koniecznych hospitalizacji, częstszą koniecznością opieki pielęgniarskiej (czy to w domu pacjenta, czy w wyspecjalizowanych ośrodkach, w realiach polskich takich jak Zakłady Opiekuńczo-Lecznicze czy Domy Pomocy Społecznej), a w końcu ze zwiększoną umieralnością.

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na układ nerwowy jest badany od kilkunastu lat, i świadomość istnienia takiego wpływu jest wciąż niewielka, nie tylko wśród ogółu społeczeństwa, ale nawet wśród lekarzy. Zwykle, kiedy słyszymy o wpływie zanieczyszczeń powietrza na zdrowie myślimy – co zupełnie zrozumiałe – o chorobach układu oddechowego.

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na układ oddechowy

Astma i POChP

Narażenie na podwyższone stężenia zanieczyszczeń (pył zawieszony, dwutlenek azotu, ozon) wiąże się z nasileniem objawów astmy i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP) u osób chorych. Najprawdopodobniej długotrwałe narażenie przyczynia się także do powstawania nowych przypadków obu tych chorób, choć w przypadku POChP wciąż najważniejszą przyczyną pozostaje palenie tytoniu, a istotne jest także narażenie na szkodliwe czynniki w miejscu pracy.

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zaostrzenia chorób obturacyjnych jest w naszym kraju szczególnie istotny nie tylko ze względu na wysokie poziomy zanieczyszczeń, ale i na liczbę chorych. W Polsce na astmę cierpi nawet ok. 4 mln. osób, z których aż 50% nie ma ustalonego rozpoznania i w związku z tym nie jest właściwie leczona. Również w przypadku POChP liczba chorych jest bardzo duża (około 2 mln.), a większość z nich (ok. 80%) nie ma ustalonego rozpoznania, co sprawia że pacjenci nie są objęci właściwym leczeniem.

Szacuje się, że w roku 2020 POChP będzie na świecie trzecią przyczyną zgonów, a piątą przyczyną ograniczenia aktywności czy wręcz niepełnosprawności, co wiąże się z bardzo wysokimi kosztami społecznymi i ekonomicznymi. Problem ten, jak widzimy, dotyczy także Polski, a będzie on najprawdopodobniej coraz poważniejszy w związku ze starzeniem się naszego społeczeństwa.

Infekcje dróg oddechowych

Ekspozycja na zanieczyszczenia powietrza nasila ryzyko infekcji dróg oddechowych (w tym zapalenie płuc i zapalenie oskrzeli), szczególnie w przypadku dzieci i seniorów. Jest szczególnie niebezpieczne właśnie w przypadku osób starszych, gdyż zapalenie płuc jest jedną z ważniejszych przyczyn zgonu w krajach rozwiniętych.

Rak płuca

W 2013 r. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) sklasyfikowała pył zawieszony jako substancję o udowodnionym działaniu rakotwórczym (grupa I). Rok wcześniej za kancerogenne zostały też uznane spaliny emitowane przez silniki Diesla, które zresztą zostały sklasyfikowane jako substancja „prawdopodobnie rakotwórcza dla ludzi” już w roku 1988.

Wiele badań potwierdza związek między oddychaniem zanieczyszczonym powietrzem, a ryzykiem rozwoju niektórych nowotworów, przede wszystkim raka płuca, ale też raka pęcherza i innych.
Warto tu od razu podkreślić, że ryzyko zachorowania na raka płuca, związane z długotrwałą ekspozycją na zanieczyszczenia powietrza jest zazwyczaj istotnie mniejsze niż ryzyko związane z wieloletnim paleniem tytoniu. Jednak w przeciwieństwie do dymu tytoniowego, narażeni na oddychanie zanieczyszczonym powietrzem są praktycznie wszyscy.

W skali całego globu wpływowi zanieczyszczenia powietrza można przypisać ok. 223 tys. (czyli ok. 15%) zgonów z powodu raka płuca (dane Światowej Organizacji Zdrowia za rok 2010).

Jeśli chodzi o sytuację w Polsce, to na tle większości krajów Unii Europejskiej, może być ona szczególnie zła, i to z dwu powodów. Po pierwsze w Polsce (szczególnie w Małopolsce i na Śląsku) typowe długookresowe narażenie na pył zawieszony jest wysokie lub bardzo wysokie. Po drugie, w porównaniu z USA, Japonią czy krajami zachodniej Europy, w sezonie grzewczym pył zawieszony w Polsce zawiera znacznie (kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt razy) więcej substancji rakotwórczych, w tym wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, związków z grupy dioksyn i innych, bardziej „egzotycznych” substancji o działaniu kancerogennym, których stężenia nie są regularnie mierzone.

Dodatkowo, istotnym źródłem substancji kancerogennych obecnych w polskim powietrzu jest też spalanie odpadów (np. tworzyw sztucznych, płyt wiórowych, lakierowanego czy też impregnowanego drewna) w domowych paleniskach i na otwartej przestrzeni. Wpływ tego typu praktyk na zdrowie, w tym na rozwój chorób nowotworowych, jest trudny do oszacowania, ale może być bardzo poważny.

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na układ krążenia

Pomimo oczywistych związków narażenia na zanieczyszczenie powietrza z chorobami układu oddechowego, większość zgonów przypisywanych wpływowi zanieczyszczeń powietrza wiąże się jednak z chorobami układu krążenia. Podwyższona ekspozycja na zanieczyszczenia zwiększa ryzyko m. in. zawału mięśnia sercowego czy też nagłego zatrzymanie krążenia. Szczególnie silny związek między narażeniem na zanieczyszczenia powietrza (zarówno pyłowe, jak i gazowe) obserwuje się w przypadku niedokrwiennego udaru mózgu.

Ekspozycja na zanieczyszczenia powietrza nie tylko nasila istniejące choroby układu krążenia, ale odgrywa także istotną rolę w ich rozwoju u osób do tej pory zdrowych. Po uwzględnieniu wyników badań epidemiologicznych, przewlekłą ekspozycję na zanieczyszczenia powietrza uznano za jedną z przyczyn chorób sercowo-naczyniowych u ludzi, co znalazło odzwierciedlenie m. in. w wytycznych Polskiego Forum Profilaktyki i w opinii ekspertów Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego.

Warto też przytoczyć fragment oświadczenia Amerykańskiego Towarzystwa Kardiologicznego (AHA, American Heart Association) z roku 2010: „…Ogół dowodów naukowych jest zgodny z postulatem zależności przyczynowo-skutkowej między narażeniem na PM2,5 a chorobowością i umieralnością z powodu chorób układu krążenia … Te dowody są znacznie bogatsze i mocniejsze niż przed rokiem 2004, gdy opublikowano poprzednie oświadczenie AHA na ten temat.…“

Silniejszy wpływ zarówno krótkotrwałej, jak i przewlekłej ekspozycji na zanieczyszczenia powietrza na układ krążenia obserwowany jest u osób starszych, osób z przewlekłymi schorzeniami układu krążenia, osób chorych na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, otyłych i u pacjentów z cukrzycą.

Wpływ zanieczyszczeń powietrza na umieralność

Opisany powyżej negatywny wpływ narażenia na zanieczyszczenia powietrza na funkcjonowanie układu oddechowego i układu krążenia przekłada się na zwiększoną umieralność.

Związek między poziomami zanieczyszczenia powietrza a umieralnością został zauważony już przynajmniej w latach trzydziestych XX wieku, a z całą pewnością od czasu tzw. Wielkiego Smogu Londyńskiego z grudnia 1952 r. Występujące wtedy bardzo wysokie stężenia pyłu zawieszonego i dwutlenku siarki stały się przyczyną ok. 4000 zgonów w ciągu kilku dni. Większość przypadków zgonu dotyczyła osób w wieku powyżej 45 lat, ale zwiększoną umieralność odnotowano we wszystkich grupach wiekowych. Na przykład, prawie dwukrotnie wyższa niż zwykle była liczba zgonów wśród noworodków, a ponad dwukrotnie wyższa – w przypadku dzieci w wieku od 4 tygodni do jednego roku. W każdej zaś z trzech najstarszych grup wiekowych (45-64, 65-74 i powyżej 75 lat) liczba zgonów zwiększyła się prawie trzykrotnie. Szczególny wzrost odnotowano jeśli chodzi o liczbę zgonów z powodu zapalenia oskrzeli (ponad ośmiokrotny), zapalenia płuc (prawie trzykrotny) i chorób układu krążenia. Zauważalnie podwyższona umieralność związana z tymi chorobami utrzymywała się jeszcze przez kilka tygodni. Obecnie szacuje się, że całkowita liczba ofiar Wielkiego Smogu Londyńskiego to ok. 12 tys. osób, gdyż podwyższona umieralność utrzymywała się jeszcze kilka tygodni po ustąpieniu smogu.

W przypadku tak ekstremalnie wysokich stężeń zanieczyszczeń powietrza, jakie występowały w czasie Wielkiego Smogu w Londynie, czy też w trakcie innych podobnych incydentów, nie ma wątpliwości co do przyczynowo-skutkowego charakteru związku pomiędzy ekspozycją na zanieczyszczenia powietrza, a efektami zdrowotnymi (w tym podwyższoną umieralnością). Jednak związek taki obserwuje się także przy dużo niższych stężeniach zanieczyszczeń.

Na początku lat dziewięćdziesiątych, analizując dane z kilku amerykańskich miast pokazano że wzrost dobowych stężeń tzw. całkowitego pyłu zawieszonego (w którego skład wchodzą wszystkie zawieszone w powietrzu cząstki, a nie tylko te o średnicy mniejszej niż np. 10 mikrometrów) o 100 µg/m3 zwiększa umieralność następnego dnia o kilka procent (4-7%, w zależności od konkretnego miasta). Do podobnych wniosków prowadziły także badania z innych krajów.

Jednak uważa się, że jeśli chodzi o wpływ na umieralność, długotrwałe narażenie na zanieczyszczenia powietrza (i to nawet w przypadku niskich stężeń zanieczyszczeń) jest nie mniej istotne niż krótkie epizody narażenia na wysokie stężenia szkodliwych substancji. Na przykład, związek pomiędzy długotrwałym narażeniem na zanieczyszczenia pyłowe a zwiększoną umieralnością obserwuje się również przy średnich stężeniach rocznych pyłu zawieszonego znacząco niższych od maksymalnych stężeń dopuszczalnych obecnie przez prawo obowiązujące w Unii Europejskiej.

Zależnie od danego roku i przyjętej metodyki, przyjmuje się że zanieczyszczenie powietrza (przede wszystkim pył zawieszony) jest rocznie w Polsce przyczyną 26 – 48 tys. przedwczesnych zgonów, i skraca życie statystycznego Polaka (w zależności od regionu Polski) średnio od kilku do kilkunastu miesięcy. Ogromna większość z tych zgonów dotyczy osób starszych.

 

Żródło: Krakowski Alarm Smogowy (pobrano ze strony: www.powietrze.malopolska.pl/)

Artykuł przedstawia jedynie najważniejsze informacje dotyczące wpływu zanieczyszczenia powietrza na zdrowie. Więcej informacji na ten temat można znaleźć w książce: “Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie” dostępnej do pobrania  ze strony:  https://powietrze.malopolska.pl/wp-content/plugins/download-attachments/includes/download.php?id=11317

 

 

 

 

Wprowadzenie: Marcin Janowiec 13.11.2019 r.

Badania prowadzone od lat w wielu miejscach na świecie pokazują istnienie związków pomiędzy ekspozycją na zanieczyszczenia powietrza, a występowaniem różnych efektów zdrowotnych. Szczególnie podatne na wpływ zanieczyszczeń są dzieci (w tym także w okresie życia płodowego), osoby z istniejącymi chorobami układu krążenia i układu oddechowego, z cukrzycą, otyłością, a także osoby o niskim statusie socjoekonomicznym i ludzie starsi. Ekspozycja na zanieczyszczenia powietrza wiąże się ze zwiększoną umieralnością i skróceniem oczekiwanej długości życia, nawet przy stosunkowo niskich stężeniach zanieczyszczeń. Problem ten jest szczególnie istotny w naszym kraju, jako że jak już wspominaliśmy, Polska (obok Bułgarii) ma najbardziej zanieczyszczone powietrze wśród wszystkich krajów członkowskich Unii Europejskiej. Grafika pokazująca główne skutki zdrowotne:     Ekspozycja prenatalna i postnatalna Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie i życie ludzkie zaznacza się praktycznie od momentu poczęcia. Ekspozycja prenatalna (czyli narażenie na różne szkodliwe czynniki w okresie życia płodowego) jest szczególnie niebezpieczna, gdyż rozwijający się płód jest bardzo wrażliwy na wpływ toksycznych substancji obecnych w środowisku, w tym pyłu zawieszonego oraz wchodzących w jego skład związków z grupy WWA. Wiadomo też, że drobne cząstki pyłu zawieszonego mogą przenikać przez barierę łożyskowo-naczyniową. Badania prowadzone w wielu miejscach na świecie, w tym w Polsce, pokazują, że narażenie ciężarnych na zanieczyszczenia powietrza może być jednym z czynników zwiększających m.in. ryzyko wewnątrzmacicznego obumarcia płodu, wcześniactwa czy niskiej wagi urodzeniowej noworodków. Niska waga urodzeniowa i wcześniactwo mogą z kolei rzutować na zdrowie człowieka w ciągu całego życia, zwiększając prawdopodobieństwo wystąpienia różnych zaburzeń i problemów zdrowotnych. Ekspozycja prenatalna na zanieczyszczenia powietrza przekłada się też na gorszy rozwój i funkcjonowanie w późniejszym wieku zarówno układu nerwowego, jak i układu oddechowego. W najbardziej zanieczyszczonych rejonach Polski wpływ ten jest porównywalny ilościowo do palenia przez ciężarną matkę kilku (nawet 10) papierosów dziennie. Badania prowadzone od początku obecnego stulecia w Krakowie pokazały, że dzieci narażone w okresie prenatalnym na wysokie stężenia zanieczyszczeń miały w wieku pięciu lat iloraz inteligencji (IQ) niższy średnio o 3,8 pkt. niż dzieci z mniej narażonej grupy. Co ważne, utrata 3,8 punktów w skali IQ nie odnosi się do hipotetycznej grupy kontrolnej, żyjącej w idealnie czystym środowisku i zupełnie nienarażonej na związki z grupy WWA, lub narażonej jedynie w bardzo nieznacznym stopniu (grupy takiej zresztą nie dałoby się w Polsce łatwo znaleźć, zwłaszcza w Małopolsce czy na Śląsku), tylko do grupy „mniej narażonej”, w której i tak zdarzały się narażenie na wysokie stężenia WWA. Zatem związany z zanieczyszczeniem środowiska całkowity ubytek inteligencji wśród krakowskich dzieci jest zapewne wyższy niż te 3,8 pkt. IQ. W dodatku, na znacznych obszarach naszego kraju stężenia WWA są porównywalne lub wyższe niż w Krakowie, a zatem najprawdopodobniej także i opisany powyżej wpływ ekspozycji prenatalnej na rozwój układu nerwowego jest podobny lub jeszcze silniejszy. Badane w Krakowie dzieci z bardziej narażonej grupy miały też w wieku 5 lat niższe wartości całkowitej objętości wydechowej płuc (średnio o ok. 100 ml) i znacznie częściej niż dzieci z mniej narażonej grupy zapadały na infekcje dróg oddechowych. Do podobnych wniosków prowadzą badania prowadzone w innych miejscach na świecie, m. in. w USA. Wyniki prowadzonych równolegle z krakowskimi badań w Nowym Jorku potwierdzają negatywny wpływ prenatalnej ekspozycji na WWA na inteligencję, i, ogólniej, na rozwój psychomotoryczny dziecka. Wykazano m.in. związek między wyższym narażeniem ciężarnych matek na WWA, a deficytami koncentracji i uwagi oraz zwiększoną nadpobudliwością, trudnościami z kontrolą emocji oraz gorszymi kompetencjami społecznymi u ich dzieci. Negatywny wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie ludzkie nie kończy się oczywiście po urodzeniu. Zarówno w przypadku dzieci, młodzieży, jak i osób dorosłych, narażenie na zanieczyszczenia pyłowe i gazowe (dwutlenek azotu, ozon, dwutlenek siarki, tlenek węgla) wiąże się z występowaniem całego spektrum chorób i dolegliwości. Docierające do dolnych partii płuc cząstki pyłu zawieszonego mogą tam wywoływać stres oksydacyjny, a w konsekwencji stan zapalny, który wpływa także na układ krążenia. Najdrobniejsze cząstki pyłu przenikają do krwiobiegu i tą drogą docierają do różnych organów, w tym do mózgu, zakłócając jego prawidłowe funkcjonowanie. Wpływ zanieczyszczeń powietrza na centralny układ nerwowy Pokazano, że obecność najdrobniejszych cząstek pyłu zawieszonego (ang. ultrafine particles, czyli cząstki o średnicy poniżej 0.1 µm) w tkance mózgowej może prowadzić do różnorodnych zmian o charakterze degeneracyjnym oraz do przewlekłego stanu zapalnego, który z kolei może przyczyniać się do powstawania chorób neurodegeneracyjnych takich jak choroba Alzheimera. Dlatego nie powinno dziwić, że obserwuje się wyraźną korelację pomiędzy wynikami dzieci i młodzieży szkolnej w nauce i różnego rodzaju testach psychometrycznych, a stężeniami zanieczyszczeń powietrza w okolicy szkoły lub miejsca zamieszkania badanych. Zanieczyszczenia powietrza mogą także wywierać negatywny wpływ na funkcjonowanie układu nerwowego u osób dorosłych, m. in. zwiększając częstość występowania zaburzeń o charakterze depresyjnym, częstość podejmowania prób samobójczych, nasilając poziom depresji i niepokoju, a nawet podwyższając ryzyko popełnienia przestępstw z użyciem przemocy. Z kolei u osób w podeszłym wieku, długoletnia podwyższona ekspozycja na pył zawieszony nasila i przyspiesza proces starzenia się układu nerwowego, a w konsekwencji pogłębia upośledzenie zdolności poznawczych i sprawności umysłowej, może też nasilać objawy depresji. Pogorszenie sprawności intelektualnej osób starszych wiąże się w oczywisty sposób ze zmniejszeniem lub utratą ich samodzielności, większą liczbą koniecznych hospitalizacji, częstszą koniecznością opieki pielęgniarskiej (czy to w domu pacjenta, czy w wyspecjalizowanych ośrodkach, w realiach polskich takich jak Zakłady Opiekuńczo-Lecznicze czy Domy Pomocy Społecznej), a w końcu ze zwiększoną umieralnością. Wpływ zanieczyszczeń powietrza na układ nerwowy jest badany od kilkunastu lat, i świadomość istnienia takiego wpływu jest wciąż niewielka, nie tylko wśród ogółu społeczeństwa, ale nawet wśród lekarzy. Zwykle, kiedy słyszymy o wpływie zanieczyszczeń powietrza na zdrowie myślimy – co zupełnie zrozumiałe – o chorobach układu oddechowego. Wpływ zanieczyszczeń powietrza na układ oddechowy Astma i POChP Narażenie na podwyższone stężenia zanieczyszczeń (pył zawieszony, dwutlenek azotu, ozon) wiąże się z nasileniem objawów astmy i przewlekłej obturacyjnej choroby płuc (POChP) u osób chorych. Najprawdopodobniej długotrwałe narażenie przyczynia się także do powstawania nowych przypadków obu tych chorób, choć w przypadku POChP wciąż najważniejszą przyczyną pozostaje palenie tytoniu, a istotne jest także narażenie na szkodliwe czynniki w miejscu pracy. Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zaostrzenia chorób obturacyjnych jest w naszym kraju szczególnie istotny nie tylko ze względu na wysokie poziomy zanieczyszczeń, ale i na liczbę chorych. W Polsce na astmę cierpi nawet ok. 4 mln. osób, z których aż 50% nie ma ustalonego rozpoznania i w związku z tym nie jest właściwie leczona. Również w przypadku POChP liczba chorych jest bardzo duża (około 2 mln.), a większość z nich (ok. 80%) nie ma ustalonego rozpoznania, co sprawia że pacjenci nie są objęci właściwym leczeniem. Szacuje się, że w roku 2020 POChP będzie na świecie trzecią przyczyną zgonów, a piątą przyczyną ograniczenia aktywności czy wręcz niepełnosprawności, co wiąże się z bardzo wysokimi kosztami społecznymi i ekonomicznymi. Problem ten, jak widzimy, dotyczy także Polski, a będzie on najprawdopodobniej coraz poważniejszy w związku ze starzeniem się naszego społeczeństwa. Infekcje dróg oddechowych Ekspozycja na zanieczyszczenia powietrza nasila ryzyko infekcji dróg oddechowych (w tym zapalenie płuc i zapalenie oskrzeli), szczególnie w przypadku dzieci i seniorów. Jest szczególnie niebezpieczne właśnie w przypadku osób starszych, gdyż zapalenie płuc jest jedną z ważniejszych przyczyn zgonu w krajach rozwiniętych. Rak płuca W 2013 r. Międzynarodowa Agencja Badań nad Rakiem (IARC) sklasyfikowała pył zawieszony jako substancję o udowodnionym działaniu rakotwórczym (grupa I). Rok wcześniej za kancerogenne zostały też uznane spaliny emitowane przez silniki Diesla, które zresztą zostały sklasyfikowane jako substancja „prawdopodobnie rakotwórcza dla ludzi” już w roku 1988. Wiele badań potwierdza związek między oddychaniem zanieczyszczonym powietrzem, a ryzykiem rozwoju niektórych nowotworów, przede wszystkim raka płuca, ale też raka pęcherza i innych. Warto tu od razu podkreślić, że ryzyko zachorowania na raka płuca, związane z długotrwałą ekspozycją na zanieczyszczenia powietrza jest zazwyczaj istotnie mniejsze niż ryzyko związane z wieloletnim paleniem tytoniu. Jednak w przeciwieństwie do dymu tytoniowego, narażeni na oddychanie zanieczyszczonym powietrzem są praktycznie wszyscy. W skali całego globu wpływowi zanieczyszczenia powietrza można przypisać ok. 223 tys. (czyli ok. 15%) zgonów z powodu raka płuca (dane Światowej Organizacji Zdrowia za rok 2010). Jeśli chodzi o sytuację w Polsce, to na tle większości krajów Unii Europejskiej, może być ona szczególnie zła, i to z dwu powodów. Po pierwsze w Polsce (szczególnie w Małopolsce i na Śląsku) typowe długookresowe narażenie na pył zawieszony jest wysokie lub bardzo wysokie. Po drugie, w porównaniu z USA, Japonią czy krajami zachodniej Europy, w sezonie grzewczym pył zawieszony w Polsce zawiera znacznie (kilkanaście, a nawet kilkadziesiąt razy) więcej substancji rakotwórczych, w tym wielopierścieniowych węglowodorów aromatycznych, związków z grupy dioksyn i innych, bardziej „egzotycznych” substancji o działaniu kancerogennym, których stężenia nie są regularnie mierzone. Dodatkowo, istotnym źródłem substancji kancerogennych obecnych w polskim powietrzu jest też spalanie odpadów (np. tworzyw sztucznych, płyt wiórowych, lakierowanego czy też impregnowanego drewna) w domowych paleniskach i na otwartej przestrzeni. Wpływ tego typu praktyk na zdrowie, w tym na rozwój chorób nowotworowych, jest trudny do oszacowania, ale może być bardzo poważny. Wpływ zanieczyszczeń powietrza na układ krążenia Pomimo oczywistych związków narażenia na zanieczyszczenie powietrza z chorobami układu oddechowego, większość zgonów przypisywanych wpływowi zanieczyszczeń powietrza wiąże się jednak z chorobami układu krążenia. Podwyższona ekspozycja na zanieczyszczenia zwiększa ryzyko m. in. zawału mięśnia sercowego czy też nagłego zatrzymanie krążenia. Szczególnie silny związek między narażeniem na zanieczyszczenia powietrza (zarówno pyłowe, jak i gazowe) obserwuje się w przypadku niedokrwiennego udaru mózgu. Ekspozycja na zanieczyszczenia powietrza nie tylko nasila istniejące choroby układu krążenia, ale odgrywa także istotną rolę w ich rozwoju u osób do tej pory zdrowych. Po uwzględnieniu wyników badań epidemiologicznych, przewlekłą ekspozycję na zanieczyszczenia powietrza uznano za jedną z przyczyn chorób sercowo-naczyniowych u ludzi, co znalazło odzwierciedlenie m. in. w wytycznych Polskiego Forum Profilaktyki i w opinii ekspertów Europejskiego Towarzystwa Kardiologicznego. Warto też przytoczyć fragment oświadczenia Amerykańskiego Towarzystwa Kardiologicznego (AHA, American Heart Association) z roku 2010: „…Ogół dowodów naukowych jest zgodny z postulatem zależności przyczynowo-skutkowej między narażeniem na PM2,5 a chorobowością i umieralnością z powodu chorób układu krążenia … Te dowody są znacznie bogatsze i mocniejsze niż przed rokiem 2004, gdy opublikowano poprzednie oświadczenie AHA na ten temat.…“ Silniejszy wpływ zarówno krótkotrwałej, jak i przewlekłej ekspozycji na zanieczyszczenia powietrza na układ krążenia obserwowany jest u osób starszych, osób z przewlekłymi schorzeniami układu krążenia, osób chorych na przewlekłą obturacyjną chorobę płuc, otyłych i u pacjentów z cukrzycą. Wpływ zanieczyszczeń powietrza na umieralność Opisany powyżej negatywny wpływ narażenia na zanieczyszczenia powietrza na funkcjonowanie układu oddechowego i układu krążenia przekłada się na zwiększoną umieralność. Związek między poziomami zanieczyszczenia powietrza a umieralnością został zauważony już przynajmniej w latach trzydziestych XX wieku, a z całą pewnością od czasu tzw. Wielkiego Smogu Londyńskiego z grudnia 1952 r. Występujące wtedy bardzo wysokie stężenia pyłu zawieszonego i dwutlenku siarki stały się przyczyną ok. 4000 zgonów w ciągu kilku dni. Większość przypadków zgonu dotyczyła osób w wieku powyżej 45 lat, ale zwiększoną umieralność odnotowano we wszystkich grupach wiekowych. Na przykład, prawie dwukrotnie wyższa niż zwykle była liczba zgonów wśród noworodków, a ponad dwukrotnie wyższa – w przypadku dzieci w wieku od 4 tygodni do jednego roku. W każdej zaś z trzech najstarszych grup wiekowych (45-64, 65-74 i powyżej 75 lat) liczba zgonów zwiększyła się prawie trzykrotnie. Szczególny wzrost odnotowano jeśli chodzi o liczbę zgonów z powodu zapalenia oskrzeli (ponad ośmiokrotny), zapalenia płuc (prawie trzykrotny) i chorób układu krążenia. Zauważalnie podwyższona umieralność związana z tymi chorobami utrzymywała się jeszcze przez kilka tygodni. Obecnie szacuje się, że całkowita liczba ofiar Wielkiego Smogu Londyńskiego to ok. 12 tys. osób, gdyż podwyższona umieralność utrzymywała się jeszcze kilka tygodni po ustąpieniu smogu. W przypadku tak ekstremalnie wysokich stężeń zanieczyszczeń powietrza, jakie występowały w czasie Wielkiego Smogu w Londynie, czy też w trakcie innych podobnych incydentów, nie ma wątpliwości co do przyczynowo-skutkowego charakteru związku pomiędzy ekspozycją na zanieczyszczenia powietrza, a efektami zdrowotnymi (w tym podwyższoną umieralnością). Jednak związek taki obserwuje się także przy dużo niższych stężeniach zanieczyszczeń. Na początku lat dziewięćdziesiątych, analizując dane z kilku amerykańskich miast pokazano że wzrost dobowych stężeń tzw. całkowitego pyłu zawieszonego (w którego skład wchodzą wszystkie zawieszone w powietrzu cząstki, a nie tylko te o średnicy mniejszej niż np. 10 mikrometrów) o 100 µg/m3 zwiększa umieralność następnego dnia o kilka procent (4-7%, w zależności od konkretnego miasta). Do podobnych wniosków prowadziły także badania z innych krajów. Jednak uważa się, że jeśli chodzi o wpływ na umieralność, długotrwałe narażenie na zanieczyszczenia powietrza (i to nawet w przypadku niskich stężeń zanieczyszczeń) jest nie mniej istotne niż krótkie epizody narażenia na wysokie stężenia szkodliwych substancji. Na przykład, związek pomiędzy długotrwałym narażeniem na zanieczyszczenia pyłowe a zwiększoną umieralnością obserwuje się również przy średnich stężeniach rocznych pyłu zawieszonego znacząco niższych od maksymalnych stężeń dopuszczalnych obecnie przez prawo obowiązujące w Unii Europejskiej. Zależnie od danego roku i przyjętej metodyki, przyjmuje się że zanieczyszczenie powietrza (przede wszystkim pył zawieszony) jest rocznie w Polsce przyczyną 26 – 48 tys. przedwczesnych zgonów, i skraca życie statystycznego Polaka (w zależności od regionu Polski) średnio od kilku do kilkunastu miesięcy. Ogromna większość z tych zgonów dotyczy osób starszych.   Żródło: Krakowski Alarm Smogowy (pobrano ze strony: www.powietrze.malopolska.pl/) Artykuł przedstawia jedynie najważniejsze informacje dotyczące wpływu zanieczyszczenia powietrza na zdrowie. Więcej informacji na ten temat można znaleźć w książce: “Wpływ zanieczyszczeń powietrza na zdrowie” dostępnej do pobrania  ze strony:  https://powietrze.malopolska.pl/wp-content/plugins/download-attachments/includes/download.php?id=11317         Wprowadzenie: Marcin Janowiec 13.11.2019 r.
Gręboszów z lotu ptaka
Urząd Gminy Gręboszów
tel. 14 641 60 02
pozostałe dane kontaktowe