Gmina Gręboszów
Pogoda w Gminie Gręboszów
Tuesday
19 marca
temperatura: 6°C
wiatr: 13,3 km/h
opady: 0,0 mm

Historia

Krajobraz obecnej gminy Gręboszów i Kotliny Sandomierskiej ukształtował się ostatecznie po cofnięciu się lodowca na teren dzisiejszego Morza Bałtyckiego. Ustąpienie lodowca spowodowało wyraźne zmiany klimatyczne w postaci ocieplenia. Na terenie ziem polskich pojawiły się liczne grupy łowców reniferów. Jedna z nich, przystosowana do życia w środowisku leśnym, przybyła z zachodu – tzw. grupa tarnowska. Kolejne grupy łowców reniferów zaliczamy do ludności kultury świderskiej. Podstawowym narzędziem służącym do polowania był łuk. Ludność kultur schyłkowego paleolitu, czyli starszej epoki kamiennej, zakładała obozowiska głównie na piaszczystych, niskich terasach rzek. Takie usytuowanie było najlepsze ze względu na możliwość zaopatrzenia w wodę i chwytaną u wodopojów zwierzynę. Wisła i jej dopływy (w tym Dunajec) stały się drogowskazem dla grup ludzi posuwających się wzdłuż brzegów w poszukiwaniu nowych siedzib.

Na przełomie IX i X tysiąclecia następowało ocieplenie klimatu, a wraz ze zmianami temperatury i wilgoci powietrza przeobrażeniu uległa flora i fauna. Zanik tundry i przesuwanie się ku północy granicy lasu spowodowały wędrówkę stad reniferów na północ. Za nimi podążały grupy ludności, dla której te zwierzęta stanowiły podstawowe źródło pożywienia. Na terenach Polski pojawiły się wówczas pierwsze kultury opierające swą egzystencję na gospodarce, nie tylko łowieckiej, ale i zbierackiej (rośliny, małże, ślimaki). Ważną rolę zaczęło odgrywać rybołówstwo.

Z początkiem neolitu, czyli młodszej epoki kamiennej, ludność koczownicza została wyparta bądź wchłonięta przez plemiona rolniczo-hodowlane przybyłe przełęczami karpackimi i Bramą Morawską z basenu środkowego Dunaju. Osiedlały się na ziemiach polskich ze względu na urodzajne gleby. Tę zmianę trybu życia z wędrownego na osiadły, spowodowaną przez opanowanie umiejętności uprawy roli i hodowli zwierząt, nazwano w archeologii mianem „rewolucji neolitycznej”. W tym miejscu należy zaznaczyć, że grupy ludności z epok prehistorycznych – kamienia, brązu i żelaza – określamy mianem kultur, na podstawie charakterystycznych wyrobów, głównie ceramiki, gdyż nie znamy ich przynależności etnicznych i języka.

Wraz z nastaniem epoki brązu uformował się wielki kompleks tzw. kultur popielnicowych, określany mianem kultury łużyckiej. Ludność tej kultury zajmowała się głównie rolnictwem. Hodowano zwierzęta domowe, uprawiano rośliny zbożowe (pszenica, jęczmień, proso, owies). Osiadły tryb życia związany był z rolnictwem i przyczynił się do powstania dużych i trwale użytkowanych osad.

Wieki IV–I przed Chrystusem związane są z osadnictwem na ziemiach polskich Celtów. Lud ten stworzył proces technologiczny starożytnego hutnictwa. Do produkcji żelaza (stąd nazwa epoki) używano węgla drzewnego oraz rudy. Każdy piecyk, zagłębiony częściowo w ziemi, zwany był dymarką. Pozyskiwane żelazo wykorzystywane było do produkcji broni i narzędzi na potrzeby własne, a także na eksport.

Pierwsze wieki po Chrystusie I–IV zwane są okresem wpływów rzymskich. Występowały wówczas ożywione kontakty handlowe między Cesarstwem Rzymskim a ziemiami polskimi, przez które przebiegał nad Bałtyk tzw. szlak bursztynowy. Bursztyn zwany w krajach śródziemnomorskich „Złotem Północy” był bardzo cennym i poszukiwanym kruszcem. Śladami pobytu na ziemiach polskich kupców znad Morza Śródziemnego są liczne znaleziska monet rzymskich. W 1897 roku w Gręboszowie znaleziono 4 monety (denary).

Pierwsza, z podobizną Domicjana, pochodziła z 88 roku (wszystkie po Chrystusie). Na awersie znajdowała się głowa w wieńcu laurowym powyższej postaci patrząca w prawo. Na rewersie była Pallas Atena z tarczą w lewej ręce, pociskiem w prawej. U spodu sowa.

Na drugiej monecie przedstawiony był cesarz Antoninus Pius. Awers – głowa patrząca w prawą stronę. Rewers – ubrana postać stojąca. Prawa ręka wyciągnięta do przodu, lewa wsparta na naczyniu (trudno określić jego użyteczność). Data bicia monety 155 rok.

Z kolei na trzeciej monecie przedstawiono wizerunek Faustyny I, żony Antoninusa Piusa, bitej (tłoczonej) po jej śmierci w 141 roku. Awers – popiersie kobiece z głową skierowaną w prawo. Rewers – po­stać stojąca ubrana, z nieczytelnym napisem.

Natomiast czwarta moneta była nieczytelna (zatarta treść).

Tereny dzisiejszej gminy Gręboszów, leżące przy styku szlaków komunikacyjnych wzdłuż Wisły i Dunajca, stały się miejscem wymiany handlowej. Do krajów śródziemnomorskich eksportowano skóry zwierzęce, miód, wosk, a także prawdopodobnie zioła lecznicze. Z terenów cesarstwa importowano głównie naczynia metalowe, szklane i ceramiczne, broń i ozdoby. W tej wymianie handlowej ekwiwalentami płatniczymi były bursztyn i monety rzymskie.

W połowie V wieku tereny dzisiejszej Polski południowej znalazły się na trasie wędrówek ludów. Z terenów dzisiejszych Węgier nad górną Wisłę, przełęczami karpackimi, przedostawali się Hunowie – koczowniczy lud azjatycki pochodzenia tureckiego – tworząc tu ośrodek swej władzy. Hunowie, uzależniając od siebie plemiona germańskie, poważnie zagrozili Cesarstwu Rzymskiemu. Po śmierci jego najwybitniejszego władcy – Attyli – w 453 roku państwo uległo rozbiciu wskutek buntu plemion germańskich. W zaistniałej sytuacji wytworzyła się pustka terytorialna, która otworzyła drogę migracji Słowian.

Okres staropolski

W VI stuleciu na nasze ziemie przybyli Słowianie. Z biegiem czasu nad górną Wisłą i jej dopływami ukształtował się duży organizm polityczny skupiający szereg plemion – państwo Wiślan. W końcu IX wieku Wiślanie ulegli przemocy zewnętrznej i zostali podporządkowani państwu wielkomorawskiemu. Wielkie Morawy rozpadły się w 902 roku, terytorium Wiślan przeszło pod panowanie Czech, a w 990 roku znalazło się w granicach polskiego państwa Mieszka I.

Dawne państwo polskie podzielone było na prowincje, np. Małopolska, Wielkopolska. Te dzieliły się na okręgi grodowe. Na ich czele stali naczelnicy grodowi, mianowani przez księcia lub króla. Grodem na naszym terenie był pobliski Wojnicz. Z czasem grody zaczęto nazywać kasztelańskimi, bowiem na ich czele stali kasztelani mianowani przez władcę. Ten podział funkcjonował w Polsce w okresie średniowiecza i rozbicia dzielnicowego (1138–1320). Zjednoczenie państwa polskiego w 1320 roku zmieniło system administracji państwa. Największym organem administracyjnym było odtąd województwo, na czele którego stał wojewoda. Województwa składały się z powiatów, kierowanych przez starostów. Z kolei powiaty dzieliły się na parafie. Te ostatnie były najmniejszymi jednostkami podziału terytorialnego państwa i przypominały wielkością współczesne gminy. U schyłku okresu staropolskiego obszar obecnej gminy Gręboszów należał do powiatu wiślickiego (Wiślica) w ziemi sandomierskiej. Nadmieniamy, że południowe rubieże współczesnego powiatu dąbrowskiego należały do powiatu pilzneńskiego (Pilzno).

Początki samorządu wiejskiego sięgają czasów średniowiecza. Wtedy to przeniesiono do Polski tzw. „prawo niemieckie”. Był to wzorzec ustroju wsi stosowany w Niemczech i ustanawiany na wsi polskiej. We wsi na prawie niemieckim chłopi mieli ścisłe prawa i obowiązki, dzierżawili ziemię opłacając czynsz. Na czele wsi stał sołtys (zwany też wójtem) posiadający to prawo na prawach dziedzicznych. Sołtys miał prawo zakładania karczem i jatek rzeźniczych. Przysługiwało mu prawo do części z czynszów i z opłat sądowych. Samorząd wiejski wyrażał się głównie w sądownictwie. Mieszkańcy wsi sami wybierali ławników sądowych, którzy pod przewodnictwem wójta (zwanego też sołtysem) sądzili głównie sprawy cywilne podległej im ludności. Był to sąd wiejski, zwany też ławą wiejską. W tamtych odległych czasach po raz pierwszy padają takie nazwy jak: „wójt”, „sołtys”, „ławnicy”. Te określenia będą później przeniesione do bardziej współcze­snych rozwiązań ustrojowych.

Znaczny stopień zalesienia i zabagnienia Powiśla spowodował, że późno stało się ono przedmiotem akcji osadniczej. Częste wylewy Wisły i Dunajca stanowiły zagrożenie dla osadnictwa, natomiast szerokie dna dolin rzecznych, pokryte urodzajnymi glebami, sprzyjały jego rozwojowi. Zatem warunki środowiskowe istotnie zaważyły na całym rozwoju procesu osadniczego, jak też uwarunkowały wybitnie rolniczy charakter terenów i określiły główne zajęcia ludności. Obszar przyszłej gminy Gręboszów leżał stosunkowo na uboczu głównych szlaków komunikacyjnych, niemniej jednak niektóre z przebiegających dróg miały pewne znaczenie. Najważniejszymi arteriami komunikacyjnymi były Wisła i Dunajec. Wzdłuż ich dolin rozwinęły się najstarsze połączenia komunikacyjne, łączące się z głównymi szlakami komunikacyjnymi i handlowymi. Istotną rolę odgrywał przewóz promowy przez Wisłę w Opatowcu. Był to punkt docelowy jednej z najważniejszych dróg południkowych, biegnącej z Węgier do Sandomierza poprzez Nowy Sącz, Wojnicz, Radłów, Opatowiec, a stąd do Nowego Korczyna, łącząc się tam z głównym „szlakiem ruskim”, prowadzącym z Wrocławia, przez Kraków i Sandomierz, na Ruś. Kolejny szlak handlowy biegł prawym brzegiem Dunajca, również z południa na północ – był to tzw. gościniec tarnowski, wiodący z Tarnowa przez Żabno, Otfinów, Hubenice do Nowego Korczyna. W Hubenicach istniał przewóz promowy przez Wisłę. Droga ta rozwinęła się intensywniej przypuszczalnie dopiero w XIV wieku. Ważną drogą był również szlak komunikacyjny biegnący z Tarnowa, przez Lisią Górę, do Dąbrowy, a dalej na północ przez Breń, Olesno, Gręboszów, Ujście Jezuickie do Opatowca.

W omawianym okresie (czasy staropolskie) większość ziemi rolnej stanowiła własność rycerska (później szlachecka). Własność rycerską w rejonie Gręboszowa mogli posiadać przedstawiciele rycerskich rodów: Awdańców, Półkoziców, Gryfitów, Lubowlitów, Łabędziów. Z czasem pojawiają się rody szlacheckie: Melsztyńskich, Gręboszowskich, Tarnowskich, Bużeńskich, Dembińskich, Makowieckich, Krasińskich.

Posiadłości kościelne na interesującym nas terenie obejmowały własność biskupa krakowskiego, klasztorów i kościołów parafialnych. Z braku wystarczającej ilości źródeł niewiele potrafimy powiedzieć o składzie społecznym i zawodowym ludności żyjącej na terenie obecnej gminy Gręboszów. Można jednak stwierdzić, że zasadniczą rolę w gospodarce odgrywało rolnictwo, następnie hodowla i eksploatacja lasów.

W okresie gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej na wsi polskiej wykształciła się następująca struktura społeczno-zawodowa:

– kmiecie – chłopi mający własne gospodarstwa i płacący czynsz; zobowiązani byli do pańszczyzny sprzężajnej,

– zagrodnicy – chłopi mający chałupę i niewielkie gospodarstwo (zagrodę); zobowiązani byli do pańszczyzny pieszej lub czynszu,

– chałupnicy – ubodzy chłopi mający tylko chałupę z dojściem, nie posiadający ziemi, pracujący u innych,

– komornicy – osoby nie mające własnej ziemi i chałupy, mieszkające u bogatego gospodarza („na komorze”),

– żebracy – nie posiadali żadnego majątku.

Z dostępnych źródeł posiadamy informacje o strukturze własnościowej i społeczno-zawodowej następujących sołectw gminy: Gręboszów, Lubiczko, Wola Żelichowska. W 1579 roku przedstawiała się ona w ww. miejscowościach następująco:

Gręboszów – własność szlachecka: Jan, Stanisław, Krzysztof Gręboszowscy;

– kmieci – 16, zagrodników z ziemią – 10, komorników z bydłem – 4, komorników bez bydła – 6, łanów ziemi – 8.

Lubiczko – własność szlachecka: Stanisław Ligęza;

– kmieci – 10, zagrodników z ziemią – 4, komorników z bydłem – 1, łanów ziemi – 5.

Wola Żelichowska – własność szlachecka: Hieronim Bużyński;

– kmieci – 8, zagrodników z ziemią – 3, komorników bez bydła – 1, łanów ziemi – 2.

Podczas funkcjonowania w Polsce gospodarki folwarczno-pańszczyźnianej jednostką powierzchni uprawnej był łan. Występował on w dwóch kategoriach:

– łan mały – około 16 ha,

– łan duży – około 25 ha.

Okres porozbiorowy

W 1772 roku Austria zagarnęła dużą część Rzeczpospolitej w ramach pierwszego rozbioru Polski. W ten sposób cały obszar współczesnej gminy Gręboszów wszedł w skład państwa austriackiego. Po kilku­miesięcznym okresie rządów wojskowych, we wrześniu 1772 roku, Austria na zajętych terenach proklamowała nową prowincję swego państwa. Nazwano ją Królestwo Galicji i Lodomerii wraz z Wielkim Księstwem Krakowskim i Księstwem Bukowińskim (w skrócie Galicja). Nazwa nawiązywała do dawnych pretensji królów węgierskich do ziem Czerwonej Rusi. Roszczenia te przejęli cesarze Austrii. Wprowadzono austriacki podział terytorialny. Po jego licznych zmianach ukształtowały się ostatecznie 74 starostwa powiatowe, zwane też powiatami politycznymi, w odróżnieniu od tzw. sądów powiatowych. Starostwo Powiatowe miało swą siedzibę w Dąbrowie Tarnowskiej. W powiecie funkcjonowały dwa Sądy Powiatowe – w Dąbrowie i Żabnie. Dla pełnej spójności podajemy, że terytorium obecnej gminy Gręboszów leżało w powiecie dąbrowskim.

W 1848 roku w Galicji została zniesiona pańszczyzna. Podczas tzw. autonomii galicyjskiej występowała tam dwojaka własność ziemi: tabularna i rustykalna.

Wielką własność ziemską nazywano inaczej tabularną. Nazwa pochodziła od utworzonej w 1870 roku Tabuli Krajowej, czyli nowej austriackiej hipoteki dla dóbr szlacheckich. Przyjęto wtedy zasadę, że prawa rzeczowe nabywało się jedynie poprzez wpis do Tabuli.

Na przełomie XIX i XX wieku w obecnej (i nie tylko) gminie Gręboszów majątki ziemskie posiadali:

– Artur hr. Potocki – Biskupice, Hubenice, Kanna, Kupienin, Kuzie, Małec, Mędrzechów, Podlipie, Samocice, Świebodzin, Wola Mędrzechowska (razem 1827 ha);

– Jadwiga hr. Kwilecka – Bieniaszowice, Gręboszów, Karsy, Siedliszowice, Wola Gręboszowska, Ujście Jezuickie (razem 1103 ha);

– Stanisław Kotarski – Kłyż, Wola Żelichowska, Żelichów (razem 692 ha).

Własność rustykalna to inaczej własność chłopska. W powiecie dąbrowskim (i analogicznie w gminie Gręboszów) przeważały gospodarstwa chłopskie o powierzchni 2 morgów. Występowała niewielka ilość gospodarstw 6-morgowych. Sporadycznie istniały gospodarstwa chłopskie powyżej 25 morgów ziemi. To rozdrobnienie ziemi było przyczyną ubóstwa. Wobec braku przemysłu w powiecie, nadmiar ludności emigrował do następujących państw: Francja, Prusy, Dania, USA, Brazylia.

W 1870 roku władze austriackie przeprowadziły w Galicji spis ludności. W obecnych sołectwach gminy Gręboszów jego wynik był następujący: Bieniaszowice – 271 (osób), Biskupice z Zawierzbiem – 192, Borusowa – 467, Gręboszów – 449, Hubenice – 373, Karsy – 358, Kozłów – 214, Lubiczko – 313, Okręg z Pałuszycami – 318, Ujście Jezuickie – 402, Wola Gręboszowska – 427, Wola Żelichowska – 529, Zapasternicze z Żelichowem – 518.

Z kolei w Słowniku Geograficznym z 1881 roku znajdujemy informację encyklopedyczną o Gręboszowie następującej treści (składnia i pisownia w oryginale):

Gręboszów u ujścia Dunajca do Wisły w powiecie dąbrowskim, w pasie celnym pogranicznym, ma parafię rzymsko-katolicką i należy do powiatu sądowego w Dąbrowie, a urzędu pocztowego w Siedliszowicach. W kościele murowanym kosztem z Dembian Dembińskiego wojewody krakowskiego z roku 1650. Znajduje się w kościele wielki pomnik ś.p. Józefa hr. Załuskiego, generała byłych wojsk polskich, wykonany w roku 1875 przez Ludwika Otowskiego. Gręboszów ma 410 mieszkańców wyznania rzymsko-katolickiego, szkołę ludową jednoklasową. Własność tabularna ma 410 morgów roli, 8 morgów ogrodów, 84 morgów pastwisk i 6 morgów lasu. Własność rustykalna ma 361 morgów roli, 16 morgów ogrodów i łąk i 16 morgów pastwisk. Kościół katolicki (jeszcze przed 1326 istniał) dekanatu dąbrowskiego, ma akta od r. 1651. W parafii 5190 katolików, 217 Żydów; miejscowości: Wola Gręboszowska, Karsy, Ujście Jezuickie, Bieniaszowice, Pałuszyce, Lubiczko, Borusowa, Hubenice, Kozłów, Biskupice, Zawierzbie, Zalipie, Wola Żelichowska, Zapasternicze.

W okresie autonomicznym na terenie powiatu dąbrowskiego nie było szpitala jako lecznicy. Przy starostwach był etat lekarza powiatowego. Opłacano go z funduszy państwowych. Mieszkańcy gminy, jeśli chcieli skorzystać z medycyny konwencjonalnej, musieli się udawać do Dąbrowy, Żabna lub Szczucina, gdzie były gabinety lekarskie.

W latach 1874–1918 na terenie powiatu dąbrowskiego dochodziło do licznych reorganizacji systemu szkolnego – wzrostu ilości szkół i przemian w sposobie ich funkcjonowania. Obecna gmina Gręboszów miała szkoły w następujących miejscowościach (obok podajemy nazwiska nauczycieli w nich pracujących):

– Borusowa – Wrześniowski Walery, Schrötter Maria;

– Gręboszów – Golonka Franciszek, Stolarz Piotr, Krawczyk Paulina, Świątek Katarzyna;

– Ujście Jezuickie – Habel Piotr;

– Wola Żelichowska – Lesiak Józef;

– Zalipie – Kluza Paweł, Kluza Helena, Dulowska Zofia;

– Żelichów – Mikuła Agnieszka.

W 1890 roku w Gręboszowie utworzono kółko rolnicze, które przyczyniło się do wzrostu kultury rolno-hodowlanej rolników gminy. Z inspiracji członków powyższej organizacji, w celu próby złamania wszechobecnego monopolu handlu żydowskiego, w 1911 roku w Gręboszowie powstał sklepik chrześcijański, branży spożywczo-przemysłowej (tzw. mieszany). Prowadził go Józef Szabla.

W przededniu wybuchu I wojny światowej do parafii gręboszowskiej należały następujące miejscowości (liczby przy nazwach miejscowości oznaczają ilość wyznawców religii katolickiej): Gręboszów – 629, Bieniaszowice – 380, Biskupice – 356, Borusowa – 529, Hubenice – 439, Karsy – 435, Kozłów – 265, Lubiczko – 502, Pałuszyce po obu stronach Dunajca – 364, Ujście Jezuickie – 609, Wola Gręboszowska – 528, Wola Żelichowska – 605, Zalipie – 1163, Zapasternicze – 306, Zawierzbie – 165. Ogółem katolików w parafii było 7337, wyznawców judaizmu około 300.

W 1914 roku wybuchła I wojna światowa. Terytorium obecnej gminy stało się obszarem operacyjnym i jednocześnie chrztem bojowym dla 1. Pułku Piechoty Legionów Polskich dowodzonego przez Józefa Piłsudskiego. Pułk miał bronić odcinka Wisły od ujścia Dunajca do Bolesławia. J. Piłsudski kwaterował w Gręboszowie na plebanii u ks. Piotra Halaka. Pododdziały bojowe pułku rozlokowano w następujących miejscowościach: Hubenice, Kozłów, Samocice, Strojców, Tonia, Wola Gręboszowska, Biskupice, Lubiczko, Karsy, Borusowa. Na omawianym terenie legioniści prowadzili działania bojowe od 17 do 25 września 1914 roku. Poległych legionistów pochowano na cmentarzu w Gręboszowie. W osiemdziesiątą rocznicę walk na linii Opatowiec–Nowy Korczyn odsłonięto nad Wisłą koło Opatowca pomnik J. Piłsudskiego, upamiętniający tamte wydarzenia.

Należy pamiętać, że w czasie I wojny światowej 1914–1918 żołnierze pochodzący z gminy Gręboszów walczyli na frontach w różnych pułkach monarchii habsburskiej.

Lata 1918 - 1945

W 1772 roku Austria zagarnęła dużą część Rzeczpospolitej w ramach pierwszego rozbioru Polski. W ten sposób cały obszar współczesnej gminy Gręboszów wszedł w skład państwa austriackiego. Po kilku­miesięcznym okresie rządów wojskowych, we wrześniu 1772 roku, Austria na zajętych terenach proklamowała nową prowincję swego państwa. Nazwano ją Królestwo Galicji i Lodomerii wraz z Wielkim Księstwem Krakowskim i Księstwem Bukowińskim (w skrócie Galicja). Nazwa nawiązywała do dawnych pretensji królów węgierskich do ziem Czerwonej Rusi. Roszczenia te przejęli cesarze Austrii. Wprowadzono austriacki podział terytorialny. Po jego licznych zmianach ukształtowały się ostatecznie 74 starostwa powiatowe, zwane też powiatami politycznymi, w odróżnieniu od tzw. sądów powiatowych. Starostwo Powiatowe miało swą siedzibę w Dąbrowie Tarnowskiej. W powiecie funkcjonowały dwa Sądy Powiatowe – w Dąbrowie i Żabnie. Dla pełnej spójności podajemy, że terytorium obecnej gminy Gręboszów leżało w powiecie dąbrowskim.
W 1848 roku w Galicji została zniesiona pańszczyzna. Podczas tzw. autonomii galicyjskiej występowała tam dwojaka własność ziemi: tabularna i rustykalna.
Wielką własność ziemską nazywano inaczej tabularną. Nazwa pochodziła od utworzonej w 1870 roku Tabuli Krajowej, czyli nowej austriackiej hipoteki dla dóbr szlacheckich. Przyjęto wtedy zasadę, że prawa rzeczowe nabywało się jedynie poprzez wpis do Tabuli.
Na przełomie XIX i XX wieku w obecnej (i nie tylko) gminie Gręboszów majątki ziemskie posiadali:
– Artur hr. Potocki – Biskupice, Hubenice, Kanna, Kupienin, Kuzie, Małec, Mędrzechów, Podlipie, Samocice, Świebodzin, Wola Mędrzechowska (razem 1827 ha);
– Jadwiga hr. Kwilecka – Bieniaszowice, Gręboszów, Karsy, Siedliszowice, Wola Gręboszowska, Ujście Jezuickie (razem 1103 ha);
– Stanisław Kotarski – Kłyż, Wola Żelichowska, Żelichów (razem 692 ha).
Własność rustykalna to inaczej własność chłopska. W powiecie dąbrowskim (i analogicznie w gminie Gręboszów) przeważały gospodarstwa chłopskie o powierzchni 2 morgów. Występowała niewielka ilość gospodarstw 6-morgowych. Sporadycznie istniały gospodarstwa chłopskie powyżej 25 morgów ziemi. To rozdrobnienie ziemi było przyczyną ubóstwa. Wobec braku przemysłu w powiecie, nadmiar ludności emigrował do następujących państw: Francja, Prusy, Dania, USA, Brazylia.
W 1870 roku władze austriackie przeprowadziły w Galicji spis ludności. W obecnych sołectwach gminy Gręboszów jego wynik był następujący: Bieniaszowice – 271 (osób), Biskupice z Zawierzbiem – 192, Borusowa – 467, Gręboszów – 449, Hubenice – 373, Karsy – 358, Kozłów – 214, Lubiczko – 313, Okręg z Pałuszycami – 318, Ujście Jezuickie – 402, Wola Gręboszowska – 427, Wola Żelichowska – 529, Zapasternicze z Żelichowem – 518.
Z kolei w Słowniku Geograficznym z 1881 roku znajdujemy informację encyklopedyczną o Gręboszowie następującej treści (składnia i pisownia w oryginale):
Gręboszów u ujścia Dunajca do Wisły w powiecie dąbrowskim, w pasie celnym pogranicznym, ma parafię rzymsko-katolicką i należy do powiatu sądowego w Dąbrowie, a urzędu pocztowego w Siedliszowicach. W kościele murowanym kosztem z Dembian Dembińskiego wojewody krakowskiego z roku 1650. Znajduje się w kościele wielki pomnik ś.p. Józefa hr. Załuskiego, generała byłych wojsk polskich, wykonany w roku 1875 przez Ludwika Otowskiego. Gręboszów ma 410 mieszkańców wyznania rzymsko-katolickiego, szkołę ludową jednoklasową. Własność tabularna ma 410 morgów roli, 8 morgów ogrodów, 84 morgów pastwisk i 6 morgów lasu. Własność rustykalna ma 361 morgów roli, 16 morgów ogrodów i łąk i 16 morgów pastwisk. Kościół katolicki (jeszcze przed 1326 istniał) dekanatu dąbrowskiego, ma akta od r. 1651. W parafii 5190 katolików, 217 Żydów; miejscowości: Wola Gręboszowska, Karsy, Ujście Jezuickie, Bieniaszowice, Pałuszyce, Lubiczko, Borusowa, Hubenice, Kozłów, Biskupice, Zawierzbie, Zalipie, Wola Żelichowska, Zapasternicze.
W okresie autonomicznym na terenie powiatu dąbrowskiego nie było szpitala jako lecznicy. Przy starostwach był etat lekarza powiatowego. Opłacano go z funduszy państwowych. Mieszkańcy gminy, jeśli chcieli skorzystać z medycyny konwencjonalnej, musieli się udawać do Dąbrowy, Żabna lub Szczucina, gdzie były gabinety lekarskie.
W latach 1874–1918 na terenie powiatu dąbrowskiego dochodziło do licznych reorganizacji systemu szkolnego – wzrostu ilości szkół i przemian w sposobie ich funkcjonowania. Obecna gmina Gręboszów miała szkoły w następujących miejscowościach (obok podajemy nazwiska nauczycieli w nich pracujących):
– Borusowa – Wrześniowski Walery, Schrötter Maria;
– Gręboszów – Golonka Franciszek, Stolarz Piotr, Krawczyk Paulina, Świątek Katarzyna;
– Ujście Jezuickie – Habel Piotr;
– Wola Żelichowska – Lesiak Józef;
– Zalipie – Kluza Paweł, Kluza Helena, Dulowska Zofia;
– Żelichów – Mikuła Agnieszka.
W 1890 roku w Gręboszowie utworzono kółko rolnicze, które przyczyniło się do wzrostu kultury rolno-hodowlanej rolników gminy. Z inspiracji członków powyższej organizacji, w celu próby złamania wszechobecnego monopolu handlu żydowskiego, w 1911 roku w Gręboszowie powstał sklepik chrześcijański, branży spożywczo-przemysłowej (tzw. mieszany). Prowadził go Józef Szabla.
W przededniu wybuchu I wojny światowej do parafii gręboszowskiej należały następujące miejscowości (liczby przy nazwach miejscowości oznaczają ilość wyznawców religii katolickiej): Gręboszów – 629, Bieniaszowice – 380, Biskupice – 356, Borusowa – 529, Hubenice – 439, Karsy – 435, Kozłów – 265, Lubiczko – 502, Pałuszyce po obu stronach Dunajca – 364, Ujście Jezuickie – 609, Wola Gręboszowska – 528, Wola Żelichowska – 605, Zalipie – 1163, Zapasternicze – 306, Zawierzbie – 165. Ogółem katolików w parafii było 7337, wyznawców judaizmu około 300.
W 1914 roku wybuchła I wojna światowa. Terytorium obecnej gminy stało się obszarem operacyjnym i jednocześnie chrztem bojowym dla 1. Pułku Piechoty Legionów Polskich dowodzonego przez Józefa Piłsudskiego. Pułk miał bronić odcinka Wisły od ujścia Dunajca do Bolesławia. J. Piłsudski kwaterował w Gręboszowie na plebanii u ks. Piotra Halaka. Pododdziały bojowe pułku rozlokowano w następujących miejscowościach: Hubenice, Kozłów, Samocice, Strojców, Tonia, Wola Gręboszowska, Biskupice, Lubiczko, Karsy, Borusowa. Na omawianym terenie legioniści prowadzili działania bojowe od 17 do 25 września 1914 roku. Poległych legionistów pochowano na cmentarzu w Gręboszowie. W osiemdziesiątą rocznicę walk na linii Opatowiec–Nowy Korczyn odsłonięto nad Wisłą koło Opatowca pomnik J. Piłsudskiego, upamiętniający tamte wydarzenia.
Należy pamiętać, że w czasie I wojny światowej 1914–1918 żołnierze pochodzący z gminy Gręboszów walczyli na frontach w różnych pułkach monarchii habsburskiej.

Lata Polski Ludowej

W latach 1944–1989 władzę w Polsce sprawowali komuniści. Od 1952 roku przyjęto oficjalną nawę państwa: Polska Rzeczpospolita Ludowa (PRL). Najniższymi jednostkami administracyjnymi państwa były gminne rady narodowe. W 1954 roku w Polsce w miejsce gmin wprowadzono Gromadzkie Rady Narodowe (GRN). Obecną gminę Gręboszów podzielono na trzy GRN Borusowa, Gręboszów, Wola Żelichowska. Z kolei w 1972 roku zlikwidowano GRN tworząc w ich miejsce Gminne Rady Narodowe. W skład gminy Gręboszów weszły aktualne sołectwa.

Największym obciążeniem rolników w Polsce Ludowej były tzw. obowiązkowe dostawy. Obejmowały one zboże, mięso, mleko i ziemniaki. System obowiązkowych dostaw polegał na tym, że każdy rolnik musiał sprzedać państwu określoną (zależną od powierzchni gospodarstwa) ilość ww. produktów po cenach państwowych. Wywołało to niezadowolenie mieszkańców wsi, bo ceny oferowane przez państwo były niskie. Obowiązkowe dostawy zniesiono w Polsce dopiero w 1972 roku.

Największym dobrodziejstwem dla ludności wiejskiej w okresie rządów komunistów w Polsce było uchwalenie przez sejm ustawy (27 października 1977 roku) przyznającej rolnikom prawo do rent i emerytur z tytułu pracy w gospodarstwie rolnym. Ustawa weszła w życie 1 stycznia 1978 roku. Warunkiem uzyskania emerytury lub renty było przekazanie gospodarstwa następcy lub Skarbowi Państwa. Ustawowo zabroniono przekazywania gruntu osobom, które nie zajmowały się pracą na roli.

Trzeba jasno stwierdzić, że renty i emerytury rolnicze, chociaż były bardzo skromne, odmieniały na lepsze los starych ludzi na wsi. Przede wszystkim dały tym ludziom poczucie godności, gdyż po latach ciężkiej pracy nie musieli liczyć tylko na litość swoich następców.

W omawianym okresie na terenie gminy funkcjonowały szkoły podstawowe zlokalizowane w tych samych miejscowościach, co w okresie II Rzeczypospolitej. Od 1954 roku liczy się okres fachowej opieki lekarskiej dla mieszkańców gminy.

Gręboszów z lotu ptaka
Urząd Gminy Gręboszów
tel. 14 641 60 02
pozostałe dane kontaktowe